Het einde van een tijdperk 2002-2003

Noud Verhave / 30-04-2005

Het einde van een tijdperk 2002-2003. Een verhaal in zes bedrijven over honderd jaar oproer, protest en trams in de Czaar PeterbuurtNoud VerhaveThe art of managementTot stand gebracht in opdracht van het stadsdeel Amsterdam Centrum, in samenwerking met het Amsterdams Fonds voor de KunstEerste bedrijf – PaardentramHet is het jaar 1902. Door de Czaar Peterstraat rijdt de paardentram. De voorafgaande periode heeft veel armoede en sociale achterstand gekend. De Bouwmaatschappij ter Verkrijging van Eigen Woningen heeft eind 19e eeuw de zogenaamde dubbeltjeswoningen neergezet; bewoners betalen naast hun huur ook een dubbeltje contributie aan de Bouwmaatschappij. Het zijn goede woningen, er is zelfs waterleiding. Toch is het merendeel van de woningen, of liever krotten en sloppen, in de buurt in erbarmelijke staat. Er heerst grote werkloosheid, de arbeidssituatie is slecht en er zijn grote tegenstellingen, vooral in de haven en bij de fabrieken van stoom- en scheepsbouw. Alleen de rijken kunnen met de tram reizen.Tweede bedrijf – SpoorwegstakingIn de jaren tot 1903 zijn er al enkele stakingen. In 1903 komt het tot een sociale uitbarsting die Nederland op zijn grondvesten doet schudden. Bij de stakingen (tot tweemaal toe in dat jaar) doen spoorwegen, de haven en ook arbeiders van Werkspoor heftig mee. De autoriteiten zijn inmiddels op alles voorbereid en militairen nemen strategische posities in bij onder andere de spoorwegovergang in de Czaar Peterstraat. De Tweede Kamer neemt de zogenaamde ‘worgwetten’ aan waarin het ambtenaren en spoorwegarbeiders wordt verboden te staken. De stakers worden geïntimideerd, druipen af en gaan uiteindelijk morrend weer aan het werk.Derde bedrijf – AardappeloproerHet jaar 1917. Door de Eerste Wereldoorlog is er wederom veelal armoede in de buurt. De prijzen voor het eerste levensonderhoud zijn zo drastisch gestegen, dat de gewone burger het bijna niet meer kan betalen. Het rommelt in veel buurten in Amsterdam. Op 30 juni 1917 komt het tot een uitbarsting. De treinen op het rangeerterrein vlak achter de Czaar Peterstraat zitten barstensvol aardappelen. De treinen worden leeggehaald door het volk. Leger en politie treden hardhandig op met tien doden en meer dan honderd gewonden als gevolg. De armoede, de onlusten en het protest duren voort. In 1918 komt het weer tot een uitbarsting, het zogenaamde broodoproer. Pas na de Eerste Wereldoorlog is er weer genoeg te eten voor iedereen.Vierde bedrijf – FebruaristakingHet jaar 1941. De Februaristaking breekt uit als protest tegen de deportatie van Joden door de bezetter. Vooral de duizenden werknemers van Werkspoor en de spoorwegen leggen het werk neer. Zelfs winkels in de Czaar Peterstraat sluiten de deuren. De onderdrukking neemt echter alleen maar toe. De gevolgen van de holocaust kennen we helaas maar al te goed. De deportatie gaat in volle gang door. De oorlog gaat door. De hongerwinter volgt.Vijfde bedrijf – KrakersbolwerkHet jaar 1988. Krakers in de Conradstraat. Het Rijkskledingmagazijn (voorheen in gebruik door het leger voor kledingopslag) is een vrijstaat voor krakers. Zij organiseren spectaculaire feesten en de kunstenares Bibiena Houwer schildert op de buitengevel dertien gigantische portretten van heiligen (onder wie bijvoorbeeld Sint Joris). De gemeente heeft het gebouw gekocht en wil het afbreken om er vier blokken woningwetwoningen te bouwen. Op 18 juli 1988 ontruimt de ME het gebouw met groot vertoon van macht. De krakers verzetten zich hevig maar delven uiteindelijk het onderspit. De sloop begint nog diezelfde dag. Ook de heiligen worden hierbij vernietigd. Brokstukken met delen van de schilderingen worden tentoongesteld in een galerie in Amsterdam.Zesde bedrijf – Het einde van een tijdperkHet jaar 2003. De hele straat is opgebroken. Er worden wederom tramrails aangelegd. De Czaar Peterstraat wordt straks dé verbinding van de nieuwe wijken op de eilanden in het oosten van de stad met het centrum van Amsterdam. De straat wordt een gezellige, nette, burgerlijke straat met leuke winkeltjes, goede woningen en keurige bedrijfjes. Er is hevig verzet en protest tegen de komst van tram 10. Het buurtcomité probeert nog via de rechter stopzetting af te dwingen. Op 17 maart gaan buurtbewoners massaal de straat op. Op 23 mei worden publiekelijk gedichten voorgelezen.In augustus blijkt dat alsnog bomen moeten wijken voor de tram. Een kapvergunning wordt aangevraagd. Dit is de druppel voor de buurt. Wederom heftig protest en weer wordt de gang naar de rechter gemaakt. Wat zal het worden? Wordt alles afgeblazen? Of komt de tram er echt? Het begin van een nieuw tijdperk? Niet als het aan de bewoners ligt. Het gedicht op de boom is van Marga van Os, buurtbewoonster en actievoerder. Zij heeft het gedicht voorgedragen op 23 mei 2003 tijdens de onthulling van de kunstwerken in de Czaar Peterstraat.

Deel deze pagina: